28 Kânunisânî’yi Unutma!

1921 yılında Anadolu’daki emperyalizme karşı savaşa destek vermek için çıktıkları yolda katledilen, Türkiye Komünist Partisi’nin kurucuları ve önderleri olan Mustafa Suphi ve Yoldaşları’nın katledilmelerinin üzerinden 104 yıl geçti.

Nazım Hikmet bu katliam sonrası (1923) yılında aşağıdaki şiirini yazdı

Nâzım Hikmet Ran

ta ata aa ta ta ha ta tta ta

tarih

sınıfların
mücadelesidir

1921

kanunisani 28
karadeniz
burjuvazi
biz

on beş kasap çengelinde sallanan
on beş kesik baş
yoldaş

bunların sen

isimlerini aklında tutma

fakat

28 kanunisaniyi unutma!
“siyah gece
“beyaz kar
“rüzgar
“rüzgar”.

trabzondan bir motor açılıyor
sa-hil-de-ka-la-ba-lık!
motoru taşlıyorlar
son perdeye başlıyorlar!

burjuva kemal’in omuzuna binmiş
kemal kumandanın kordonuna
kumandan kahyanın cebine inmiş
kahya adamlarının donuna
uluyorlar

hav… hav… hak… tü
yoldaş unutma bunu burjuvazi

ne zaman aldatsa bizi
böyle haykırır:

– hav…hav…hak…tü

– gördün mü ikinci motörü?

– içinde kim var?

– arkalarından gidiyorlar.

– ikinci motör birinciye yetişti

– bordoları bitişti

– motörler sarsılıyor

– dalgalar sallıyor sallıyor dalgalar.

– hayır

iki motörde iki sınıf çarpışıyor

– biz onlar!

– biz silahsız onlar kamalı

– tırnaklanmız

– kavga son nefese kadar

– kavga

– dişlerimiz ellerini kemiriyor
kamanın ucu giriyor

– girdi…

– yoldaşlar, ey!

artık lüzum yok fazla söze:

bakın göz göze

– karadeniz

on beş kere açtı göğsünü,
on beş kere örtüldü.
onbeşlerin hepsi
bir komünist gibi öldü

(nâzım hikmet, moskova 1923)

15’ler Hatırası

Bu broşür ilk kez Mete Tunçay’ın Türkiye’de Sol Akımlar 1925-1936 Cilt 2’de yayınlandı. TÜSTAV Mehmet Perinçek sayesinde broşürün orijinaline ulaştı.

Öte yandan Arsen Avagyan, Salih Zeki ile ilgili çalışmasında broşürün kimi farklılıklar taşıyan Rusçasının yanı sıra Türkçesinde yer almamış S. Zeki’nin 2 makalesi ve S. Yılmaz’ın bir şiirini buldu ve TÜSTAV’a ulaştırdı.

Böylece 1936 yılında çıkmış 15’ ler Hatırası broşürünün aslıyla karşılaştırılarak düzeltilmiş Türkçesi, bu broşür için kaleme alınmış Salih Zeki’nin iki makalesi ile S. Yılmaz’ın şiiri, ayrıca Rusçasında bulunan C. Seydahmedov’un makalesinin çevirisi ilk kez 2020 yılında gün ışığına çıkmış oluyor.

Türkiye Komünist Partisi’nin kuruluş kongresinin 100. ve Mustafa Suphi’lerin Karadeniz’de katledilişlerinin 99. yılında, bilinçli ömrünü ülkesinde barış, demokrasi ve komünizm ülkülerine adamış tüm önder ve militanların anısına saygıyla…

İki ciltten oluşan TKP MK 1920-21 Dönüş Belgeleri kitapları, TÜSTAV Komintern Arşivi’ni esas alan üçüncü ve dördüncü kitaplardır. TÜSTAV,  1999 yılında Komintern belgelerinden oluşan bu arşivi dijital ortama aktardı. Mart 2000’de başlayan çevrimyazı çalışmaları Yücel Demirel başkanlığında bir ekip tarafından yürütüldü.

Dönüş Belgeleri

Dönüş Belgeleri birinci cildi, TKP Merkez Komitesi’nin 17 Eylül 1920’deki birinci toplantısından Türkiye’ye dönünceye kadar yaptığı tüm toplantıların tutanaklarını, Türkiye’den aldığı enformasyonları, kendi iç işleyişine, çalışan kadrolarına vb. ilişkin belgeleri 1920 yılı sonuna kadar içeriyor. Bu ilk cilt TKP Merkez Komitesi’nin Bakü’de yürüttüğü üç aylık faaliyetine ilişkin bir raporla son buluyor.

Dönüş Belgeleri ikinci cildi, 01.01.1921 günlü Mustafa Suphi’nin mektubuyla başlıyor ve Suphiler’in Türkiye’den gönderdiği mektupları, Mustafa Suphi’nin Ankara’da kurulmuş “resmi” Türkiye Komünist Fırkası ve yöneticileri hakkındaki değerlendirmelerini, TKP Harici Bürosu’nun toplantı tutanaklarını, Suphiler’in öldürülmesinin TKP üye ve yöneticileri tarafından öğrenilmesine ve buna gösterdikleri tepkiye ilişkin belgeleri, bir diğer deyişle TKP Merkez Komitesi’nin Türkiye’ye dönüşünün ardından yaşanan gelişmelere ilişkin belgeleri içeriyor.